पंधराव्या शतकाच्या अखेरपासून शीख धर्मााचे अस्तित्व भारताच्या पंजाब प्रांतात आहे. शीख धर्म हा जगातील सर्वात तरुण आणि जागतिक पातळीवर पाचव्या क्रमांकाचा प्रस्थापित धर्म मानला जातो. एकविसाव्या शतकाच्या सुरुवातीपपर्यंत संपूर्ण जगात अंदाजे पंचवीस ते तीस दशलक्ष शीख अनुयायांची संख्या आहे.
गुरु नानक देव (एप्रिल १५, इ.स. १४६९ – सप्टेंबर २२, इ.स. १५३९) हे शीख धर्माचे संस्थापक व दहा शीख गुरूंपैकी प्रथम गुरू होते.यांचा जन्म सध्या पाकिस्तानात असलेल्या ननकानासाहिब येथे झाला होता.बंधू भाव एकात्मता सलोखा आणि शांतता संदेश देणारे शीखधर्माचे संस्थापक गुरु नानक यांनी असीम मानवतेची शिकवण दिली आहे.
शीख धर्माचे पहिले गुरु आणि जगाला योग्य दिशा दर्शविणारे गुरु नानक बहुमुखी आणि अद्वितीय प्रतिभेचे असाधारण व्यक्ती होते. आपल्या महान विचार आणि शिकवणींद्वारे त्यांनी लोकांना सुखी जीवन जगण्याचा आणि मोक्ष मिळवण्याचा मार्ग सांगितला.
ते केवळ एक महान तत्ववेत्ता, समाजसुधारक, धार्मिक सुधारक आणि संदेष्टा नव्हते, तर देशप्रेमी विश्वबंधू, लोक, महान कवी, संगीतकार, त्यागी आणि राजा योगी यांच्यात प्रेम शिकवणारे होते.
प्रथम उच्च आणि निम्न आणि जातीतील भेदभाव संपवण्यासाठी गुरुद्वारांमध्ये लंगरची परंपरा सुरू केली, जेणेकरून सर्व जातीतील लोक सलग बसून भोजन घेऊ शकतील. त्याचबरोबर, गुरु नानक साहिब यांनी चालविलेल्या लंगरची परंपरा प्रत्येक गुरुदारामध्ये कायम आहे. लंगरमध्ये ते कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव न करता कंपनीची सेवा करतात.
गुरु नानक यांनी आपल्या अनुयायांना दहा प्रवचन दिले जे कायमचे संबंधित राहतील. गुरु नानकांच्या शिकवणुकीचे मूलभूत सार म्हणजे देव एक, शाश्वत, सर्वशक्तिमान आणि खरा आहे. तो सर्वत्र व्यापक आहे. मूर्तीपूजा इ. निरुपयोगी आहे. नाम-स्मरण हे सर्वोपरि तत्व आहे आणि हे नाव केवळ गुरूंकडूनच प्राप्त झाले आहे. गुरु नानक यांचे भाषण भक्ती, ज्ञान आणि वैराग्याने भरलेले आहे. त्याने आपल्या अनुयायांना दहा जीवनाचे धडे दिले जे खालीलप्रमाणे आहेत-
देव एक आहे.
फक्त एकाच देवाची उपासना करा.
देव सर्वत्र आणि केवळ प्राण्यांमध्ये उपस्थित आहे.
जे लोक देवाची उपासना करतात त्यांना कोणाची भीती नसते.
प्रामाणिकपणे आणि कठोर परिश्रम केले पाहिजे.
वाईट कृत्य करण्याचा विचार करू नका आणि कोणालाही त्रास देऊ नका.
नेहमी आनंदी रहा. नेहमी स्वतःसाठी क्षमा मागा.
कष्टाने मिळवलेले पैसे आणि प्रामाणिकपणा पैकी काहीतरी गरजूंना द्यावे.
सर्व पुरुष आणि स्त्रिया समान आहेत.
शरीराला जिवंत ठेवण्यासाठी अन्न आवश्यक आहे, परंतु लोभ-लालच आणि होर्डिंग वाईट आहेत.
गुरु नानक देव म्हणतात, देवाशी एकरूप होणाऱ्या ,देवाचा मार्ग जाणनाऱ्या आणि त्या मार्गावर चालणाऱ्या व्यक्तीला हे ठाऊक असते की,
खरेपणा, एकनिष्ठता स्वनियंत्रण आणि शुद्धता सामावलेले सक्रिय, कृतिशील आणि वास्तवाचं भान असलेलं जीवन हे कोणत्याही तत्वज्ञानी सत्यापेक्षा श्रेष्ठ असतं.
दरवर्षी कार्तिक पौर्णिमेला गुरुनानक जयंती गुरुपुरब या नावाने साजरी केली जाते. दरवर्षी प्रमाणे २०२१ मध्ये ५५२ वा गुरु पुराब हा सण १९ नोव्हेंबर ला जग भर मोठ्या उत्साहात साजरा होतो आहे. गुरु पुरबच्या दोन दिवस आधी ४८ तास गुरु ग्रंथ सहिबचा अखंड पाठ गुरुद्वारात केला जातो. गुरु पूरबच्या अधल्या दिवशी पंज प्यारे म्हणवणारे पाच पुरुष शीख धर्माचा निशाण साहिब नामक त्रिकोनी ध्वज हाती घेऊन नगरकिर्तन नामक प्रभातफेरी काढतात. या प्रभातफेरी गुरु ग्रंथ साहिब या ग्रंथाला पालखीत ठेऊन पारंपरिक समूहगीत गायन, पारंपरिक वाद्य वादन आणि विरश्रीपूर्वक खेळांचे प्रदर्शन केले जाते.
